Xu hướng kinh tế – thương mại quốc tế: Cơ hội và thách thức trong bối cảnh mới

Trong bối cảnh toàn cầu đang chứng kiến nhiều biến động chính trị, công nghệ và môi trường, kinh tế – thương mại quốc tế bước sang giai đoạn đầy thách thức nhưng cũng mở ra không ít cơ hội. Từ xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng, số hóa thương mại, đến chính sách bảo hộ và yêu cầu phát triển bền vững, các doanh nghiệp và quốc gia đều phải nhanh chóng thích ứng để tồn tại và phát triển.

Chính sách bảo hộ gia tăng – thương mại toàn cầu đối mặt bất ổn

Những năm gần đây, chủ nghĩa bảo hộ thương mại trỗi dậy mạnh mẽ. Nhiều quốc gia áp thuế nhập khẩu, dựng rào cản phi thuế quan nhằm bảo vệ ngành sản xuất trong nước. Điển hình là Hoa Kỳ mở rộng danh mục hàng hóa chịu thuế thép và nhôm, khiến doanh nghiệp châu Âu lo ngại ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng.

Theo báo cáo của UNCTAD (Hội nghị Liên Hợp Quốc về Thương mại và Phát triển), sự không chắc chắn trong chính sách thương mại đang là một trong những rủi ro lớn nhất, gây khó khăn cho doanh nghiệp khi lập kế hoạch xuất nhập khẩu.

Chuỗi cung ứng toàn cầu tái cấu trúc

Sau những cú sốc từ đại dịch và xung đột địa chính trị, các tập đoàn đa quốc gia đang đẩy mạnh chiến lược nearshoring, friendshoring và reshoring – tức đưa sản xuất về gần thị trường tiêu thụ hoặc đến quốc gia có quan hệ chính trị thân thiện. Xu hướng này nhằm giảm phụ thuộc vào một vài trung tâm sản xuất lớn, đồng thời tăng khả năng chống chịu trước khủng hoảng.

Điều này đặc biệt quan trọng đối với các ngành công nghệ cao, bán dẫn và năng lượng sạch – những lĩnh vực chịu tác động trực tiếp từ cạnh tranh Mỹ – Trung.

Thương mại dịch vụ và số hóa lên ngôi

Trong khi thương mại hàng hóa nhiều biến động, thương mại dịch vụ lại duy trì đà tăng trưởng ổn định. Các lĩnh vực như tài chính, công nghệ thông tin, logistics và du lịch đóng góp ngày càng lớn vào kim ngạch toàn cầu.

Đáng chú ý, thương mại điện tử xuyên biên giới phát triển mạnh, cùng với sự ứng dụng AI, blockchain và Internet vạn vật (IoT) trong quản lý chuỗi cung ứng, đang thay đổi căn bản cách thức giao thương quốc tế. Điều này mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ tiếp cận thị trường toàn cầu mà không cần đầu tư lớn vào hạ tầng truyền thống.

Áp lực từ phát triển bền vững và ESG

Các yêu cầu về giảm phát thải carbon, trách nhiệm xã hội và quản trị minh bạch (ESG) trở thành tiêu chuẩn trong thương mại quốc tế. Nhiều quốc gia, đặc biệt là Liên minh châu Âu, áp dụng các quy định khắt khe về “dấu chân carbon” của sản phẩm, buộc doanh nghiệp phải đầu tư vào công nghệ sạch và chuỗi cung ứng xanh.

Đây vừa là thách thức, vừa là động lực để kinh tế toàn cầu chuyển mình theo hướng phát triển bền vững.

Phân hóa tăng trưởng và rủi ro địa chính trị

Trong nửa đầu năm 2025, thương mại toàn cầu tăng khoảng 300 tỷ USD, nhưng tăng trưởng chủ yếu đến từ các nước phát triển. Nhiều nền kinh tế đang phát triển lại chứng kiến sự chững lại do phụ thuộc lớn vào xuất khẩu nguyên liệu và lao động giá rẻ.

Song song đó, căng thẳng Mỹ – Trung, xung đột khu vực và xu hướng “đoạn hóa toàn cầu hóa” (deglobalization) làm gia tăng rào cản thương mại, khiến hợp tác đa phương trở nên khó khăn hơn.

Cơ hội và thách thức cho Việt Nam

Trong bối cảnh này, Việt Nam vừa đối diện rủi ro, vừa nắm bắt cơ hội. Các doanh nghiệp xuất khẩu gỗ, dệt may, điện tử đang chịu sức ép từ chính sách thuế của Mỹ và châu Âu. Tuy nhiên, nhờ xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng khỏi Trung Quốc, Việt Nam tiếp tục thu hút vốn đầu tư nước ngoài, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ cao và sản xuất xanh.

Để tận dụng cơ hội, Việt Nam cần:

• Đẩy mạnh chuyển đổi xanh và đáp ứng tiêu chuẩn ESG.

• Tận dụng hiệp định thương mại tự do (CPTPP, EVFTA, RCEP).

• Phát triển mạnh thương mại số và dịch vụ logistics.

Kết luận

Thương mại quốc tế bước vào giai đoạn nhiều biến động với sự kết hợp của cạnh tranh địa chính trị, xu hướng bảo hộ, chuyển đổi số và yêu cầu bền vững. Đối với các quốc gia và doanh nghiệp, bài toán không chỉ là xuất nhập khẩu bao nhiêu, mà quan trọng hơn là xuất khẩu cái gì, sang đâu, và bằng cách nào để đáp ứng tiêu chuẩn mới của thị trường toàn cầu.

Trong “cuộc chơi mới” này, ai thích ứng nhanh hơn sẽ nắm lợi thế cạnh tranh bền vững.