Trong nhiều tháng qua, bầu không khí căng thẳng bao trùm quan hệ thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc tưởng như đã phần nào lắng dịu. Những cụm từ như “tan băng” hay “đình chiến” từng nhiều lần được nhắc đến để thay thế cho hàng loạt cảnh báo về một “cuộc chiến kinh tế” toàn diện. Thế nhưng, trong tuần vừa qua, chuỗi động thái “ăn miếng trả miếng” giữa hai siêu cường đã và đang khiến căng thẳng quay trở lại vạch xuất phát. Thị trường toàn cầu lập tức phản ứng mạnh, trong khi giới quan sát lo ngại một giai đoạn đối đầu thương mại mới giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới đang hình thành.
Kể từ khi Tổng thống Donald Trump trở lại Nhà Trắng, những xung đột thương mại giữa hai bên lại đạt cấp độ mới. Hàng loạt quyết sách thuế quan được chính quyền Trump áp dụng, tăng rồi giảm thất thường trong nửa đầu năm 2025, đã châm ngòi cho những biện pháp đáp trả mạnh mẽ từ phía Bắc Kinh. Ngày 9/10, Trung Quốc công bố hạn chế xuất khẩu nghiêm ngặt với nhóm khoáng sản đất hiếm, yêu cầu giấy phép đặc biệt đối với 12 nguyên tố và công nghệ tinh chế liên quan. Đây được xem là phản ứng trước việc Washington áp thuế cao kỷ lục lên hàng hóa Trung Quốc hồi tháng 4. Ngay sau đó, Tổng thống Trump đáp trả bằng tuyên bố sẽ tăng thuế 100% đối với toàn bộ hàng nhập khẩu từ Trung Quốc kể từ ngày 1/11, đồng thời mở rộng kiểm soát xuất khẩu phần mềm Mỹ. Theo ông chủ Nhà Trắng, Bắc Kinh “vũ khí hóa” đất hiếm và phá vỡ thỏa thuận đình chiến thương mại.
Cách đáp trả quyết liệt của Trung Quốc với lời đe dọa áp thuế của ông Trump dường như đã khiến Mỹ đổi ý về quan hệ thương mại song phương.
Ngay khi kỳ nghỉ lễ Quốc khánh kết thúc, chính phủ Trung Quốc ngày 9/10 công bố loạt biện pháp thương mại mới. Họ siết kiểm soát xuất khẩu các vật liệu và công nghệ đất hiếm, vốn rất quan trọng đối với ngành sản xuất chất bán dẫn, máy bay chiến đấu và nhiều công nghệ tiên tiến khác.
Bắc Kinh đưa 14 thực thể phương Tây, phần lớn có trụ sở tại Mỹ, vào danh sách đen, áp thêm phí vào cảng với tàu thuyền có liên hệ với Mỹ và khởi động cuộc điều tra chống độc quyền nhắm vào tập đoàn công nghệ Qualcomm của Mỹ.
Động thái đã khiến chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump tức giận và lập tức có biện pháp đáp trả. Ông chủ Nhà Trắng ngày 10/10 tuyên bố sẽ áp thuế bổ sung 100% với tất cả hàng hóa Trung Quốc, đồng thời hạn chế xuất khẩu “mọi loại phần mềm quan trọng”, có hiệu lực từ 1/11.
Đe dọa áp thuế là chiến thuật quen thuộc của Tổng thống Trump để buộc các đối tác thương mại của Mỹ phải nhượng bộ, và ông hồi tháng 4 đã thành công với biện pháp này khi tuyên bố đòn thuế “ngày giải phóng”. Nhiều nước khi đó đã chấp nhận nhượng bộ trước các yêu cầu của ông Trump để không bị áp mức thuế cao chót vót.
Nhưng Trung Quốc lần này không phản ứng như vậy. “Lập trường của Trung Quốc về cuộc chiến thuế quan và thương mại vẫn nhất quán. Nếu các ngài muốn đấu, chúng tôi sẽ đấu đến cùng”, Bộ Thương mại Trung Quốc ngày 14/10 ra tuyên bố cho hay.
Bộ này trước đó giải thích rằng biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm là “hợp pháp” và nhằm bảo vệ an ninh quốc gia. Họ khẳng định chính Mỹ từ lâu cũng áp đặt các biện pháp kiểm soát như vậy và thực thi các hành vi phân biệt đối xử chống lại Trung Quốc dưới danh nghĩa an ninh quốc gia. Bắc Kinh cũng cáo buộc Washington “phớt lờ thiện chí và mối quan tâm của Trung Quốc” sau vòng đàm phán song phương tại Madrid, Tây Ban Nha tháng trước.
Trung Quốc kêu gọi Mỹ “lập tức sửa chữa các hành động sai trái” để đưa đàm phán trở lại đúng hướng, đồng thời cảnh báo Bắc Kinh sẽ đáp trả nếu ông Trump thực sự áp thuế thêm 100%.
Phản ứng này dường như không giống với những gì các quan chức chính quyền Trump hình dung, và Nhà Trắng sau đó hạ giọng. Tổng thống Trump ngày 12/10 nói Washington chỉ muốn “giúp đỡ” Bắc Kinh chứ không phải gây tổn hại cho nước này.
Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent trong cuộc phỏng vấn ngày 13/10 cho hay sau lời đe dọa của ông Trump, các quan chức hai bên đã có nhiều cuộc thảo luận giúp căng thẳng Mỹ – Trung đã “giảm đáng kể” và lãnh đạo hai nước vẫn dự kiến gặp nhau tại APEC ở Hàn Quốc cuối tháng 10. Ông thêm rằng mức thuế mới 100% “không nhất thiết” phải áp dụng và hai bên sẽ có các cuộc họp cấp chuyên viên tại Washington tuần này.
Giáo sư Wu Xinbo, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quốc tế thuộc Đại học Phúc Đán ở Thượng Hải, cho biết phản ứng cứng rắn của Trung Quốc dường như truyền tải thông điệp rằng Bắc Kinh có nhiều quân bài trong tay và sẵn sàng sử dụng, khiến Mỹ có thể cảm nhận “sự tổn thương”. Chúng sẽ buộc Mỹ phải chùn bước và có cách tiếp cận thực tế hơn trong các cuộc đàm phán sắp tới.
“Đòn phản công này sẽ rất có ích, thậm chí là tích cực cho cuộc đàm phán thương mại tương lai và cho chính sự ổn định của quan hệ song phương”, ông Wu nói. “Chúng tôi hiểu ông Trump và biết rõ những quân bài của ông ấy”.
Khi tuyên bố sẽ áp thuế bổ sung với Trung Quốc, ông Trump đã dọa hủy cuộc gặp ông Tập bên lề APEC tại Hàn Quốc, khiến sự kiện đứng trước nguy cơ đổ bể. Tuy nhiên, đến ngày 12/10, ông Trump đổi giọng và ca ngợi mối quan hệ cá nhân với ông Tập.
“Tôi nghĩ mọi chuyện với Trung Quốc rồi sẽ ổn. Tôi có mối quan hệ rất tốt với Chủ tịch Tập. Ông ấy là người cứng rắn, thông minh và là lãnh đạo xuất sắc của đất nước họ”, ông Trump nói với phóng viên khi trên đường tới Trung Đông.
Giáo sư Wang Yiwei của khoa quan hệ quốc tế thuộc Đại học Nhân dân Trung Quốc cho rằng phát biểu của ông Trump và Bộ trưởng Tài chính Bessent cho thấy căng thẳng thương mại mới bùng phát không cản trở, mà còn có thể tạo tiền đề cho cuộc gặp giữa lãnh đạo hai bên tại APEC cuối tháng này.
Giáo sư Wu nhận định cuộc gặp chắc chắn sẽ diễn ra nếu vòng đàm phán thương mại tiếp theo của hai nước đạt tiến triển tích cực. “Ông Trump có vẻ sốt ruột hơn chúng tôi. Ông ấy cần một bước tiến rõ ràng trong quan hệ kinh tế và thương mại với Trung Quốc”, ông nói.
“Thực chất đây là quá trình đạt thỏa hiệp thông qua đối đầu. Phản ứng của Trung Quốc là biện pháp đối phó, nhằm nhắc nhở Mỹ đừng tiếp tục gây rắc rối và Washington sẽ chẳng thu được gì từ đó”, giáo sư này nhận định.
Biện pháp siết kiểm soát đất hiếm của Trung Quốc có thể đã khiến ông Trump nhận ra không dễ gì buộc Bắc Kinh phải “khuất phục hoàn toàn”, trong khi việc họ ngừng mua nông sản Mỹ, đặc biệt là đậu nành, có thể khiến cử tri nước này thêm phẫn nộ với chính quyền Trump, theo giáo sư Shi Yinhong của Đại học Nhân dân Trung Quốc.
Tuy nhiên, giới phân tích cho rằng ông Trump cũng có những tính toán riêng khi quyết định áp thuế bổ sung với Trung Quốc. Ngoài sử dụng thuế quan như đòn bẩy để gây áp lực buộc đối thủ phải đàm phán theo hướng có lợi cho Mỹ, ông Trump còn coi đó như một công cụ để bảo vệ hình ảnh lãnh đạo cứng rắn về thương mại, điều mà các cử tri Cộng hòa ủng hộ.
Craig Singleton, nhà nghiên cứu cấp cao về Trung Quốc tại tổ chức Quỹ Bảo vệ Dân chủ ở Washington, nhận định “mỗi bên có thể sẽ tiếp tục thử nghiệm xem liệu họ có thể vũ khí hóa sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế đến mức nào, nhưng không để gây ra hậu quả vượt tầm kiểm soát”.
Kịch bản nào cho thương chiến Mỹ – Trung 2.0?
Có thể nói, Mỹ và Trung Quốc đang tiến gần hơn đến một “cuộc chiến thương mại 2.0”, với phạm vi rộng và tính chất chiến lược sâu sắc hơn so với giai đoạn 2018 – 2020. Sau các “đòn đáp trả” liên tiếp xung quanh đất hiếm và đậu nành, thương chiến này sẽ đi về đâu? Cuộc gặp thượng đỉnh giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề APEC, nếu xảy ra, sẽ định hình quan hệ song phương ra sao? Các chuyên gia đã đưa ra một số kịch bản dự báo, cùng hệ lụy khác nhau cho thị trường, doanh nghiệp, và người tiêu dùng toàn cầu.
Các chuyên gia của Goldman Sachs đã đưa ra ba kịch bản chính cho diễn biến thương chiến Mỹ – Trung thời gian tới. Kịch bản đầu tiên là hai bên sẽ tiếp tục “ăn miếng trả miếng” theo mô hình cổ điển. Trung Quốc có thể đáp trả việc Mỹ tăng thuế 100% bằng cách siết chặt xuất khẩu đất hiếm và khoáng sản chiến lược, đồng thời áp thuế mạnh lên nông sản, thiết bị công nghệ và ô tô Mỹ. Đáp lại, Washington có thể mở rộng lệnh cấm xuất khẩu chip cao cấp đối với các tập đoàn như Nvidia, Intel, biện pháp từng áp dụng với Huawei. Kịch bản này sẽ khiến chuỗi cung ứng toàn cầu bị gián đoạn nghiêm trọng, kéo theo làn sóng bất ổn trên thị trường năng lượng, công nghệ, nguyên liệu và nông nghiệp.
Một kịch bản khác là “chiến tranh lạnh kinh tế”, trong đó hai bên định hình hai khối chuỗi cung ứng đối lập. Mỹ thúc đẩy chiến lược đưa sản xuất về Mỹ hoặc sang các quốc gia thân cận như Mexico, Ấn Độ; trong khi Trung Quốc đẩy mạnh tự chủ công nghiệp thông qua “Made in China 2025” và các gói đầu tư vào bán dẫn, năng lượng xanh. Kịch bản này không có đối đầu trực tiếp, nhưng làm phân mảnh thương mại toàn cầu, tăng chi phí sản xuất 10 – 15% và kéo dài tình trạng bất ổn kinh tế quốc tế.
Kịch bản cuối cùng là hai bên tận dụng cuộc gặp thượng đỉnh tại APEC để đạt một thỏa thuận hạ nhiệt ngắn hạn. Mỹ hoãn hoặc giảm một phần thuế quan, Trung Quốc mua bổ sung đậu nành và nới lỏng hạn chế đất hiếm. Thỏa thuận này chủ yếu nhằm tránh suy thoái: Trung Quốc tăng trưởng chậm quanh 5%, còn Mỹ đối mặt lạm phát 3 – 4% và sức ép chính trị trước bầu cử 2026. Tuy nhiên, các vấn đề cốt lõi như sở hữu trí tuệ, công nghệ lõi và chuỗi cung ứng chiến lược, vẫn chưa có lời giải, nên xung đột có thể chỉ tạm “đóng băng” trong vài tháng. Theo Goldman Sachs, đây là kịch bản có khả năng xảy ra cao nhất, vì đến nay cả hai bên đều muốn giữ cánh cửa đàm phán.
Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 12/10 khẳng định, Washington “muốn giúp đỡ chứ không muốn làm tổn hại Trung Quốc”. Ông chưa chính thức hủy bỏ cuộc gặp dự kiến với Chủ tịch Tập Cận Bình vào cuối tháng này. Mặt khác, mức thuế mới mà ông Trump đe dọa cũng chưa có hiệu lực ngay, mà sẽ bắt đầu áp dụng từ ngày 1/11, tức hai ngày sau cuộc gặp tại APEC.
Về phía Trung Quốc, Bắc Kinh dù phản ứng cứng rắn và tuyên bố không nhượng bộ trước áp lực thuế quan từ Mỹ, nhưng nhiều biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc sẽ chỉ có hiệu lực từ tháng 11-12/2025, và có thể điều chỉnh linh hoạt tùy vào tiến trình đàm phán. Điều này chứng tỏ Bắc Kinh đang tính toán cẩn trọng, tạo cơ hội để hai bên hạ nhiệt căng thẳng.
Trong những tuần tới, thế giới sẽ theo dõi xem liệu hai nền kinh tế lớn nhất thế giới có tìm được lối thoát cho những bất đồng hay sẽ tiếp tục dấn sâu vào một cuộc đối đầu thương mại không có hồi kết. Nếu thương chiến leo thang, GDP toàn cầu có thể giảm 0,5 – 1% trong năm tài khóa này. Theo đánh giá của giới quan sát, trong ngắn hạn, có thể xuất hiện những thỏa hiệp tạm thời. Tuy nhiên, về dài hạn, xu hướng tái cấu trúc chuỗi cung ứng và phân mảnh thị trường gần như khó tránh khỏi.
Link gốc tại: Đòn phản công thương mại của Trung Quốc khiến Mỹ chùn bước – Báo VnExpress